ऱ्हस्व-दीर्घ नियम

• ऱ्हस्व-दीर्घ नियम

नियम५.१संपादन करा

मराठीतील तत्सम इ-कारान्त आणि उ-कारान्त शब्द दीर्घान्तलिहावेत.

• उदाहरणार्थ : कवि=कवी, बुद्धि=बुद्धी, गति=गती.
  • इतर शब्दांच्या अंती येणारा इकार व उकार दीर्घलिहावा.
    • उदाहरणार्थ: पाटी, जादू, पैलू

नियम५.२संपादन करा

• 'परंतु, यथामति, तथापि', ही तत्सम अव्यये ऱ्हस्वान्तलिहावीत.

नियम ५.३संपादन करा

व्यक्तिनामे, ग्रंथनामे, शीर्षके व सुटे ऱ्हस्वान्त तत्सम शब्दमराठीत दीर्घान्त लिहावेत.

• उदाहरणार्थ: हरी, मनुस्मृती, वर्गीकरण, पद्धती, कुलगुरू.

नियम ५.४संपादन करा

• 'आणि' व 'नि' ही मराठीतील दोन अव्यये ऱ्हस्वान्तलिहावीत.

नियम ५.५संपादन करा

सामासिक शब्द लिहिताना समासाचे पूर्वपद (पहिला शब्द) तत्सम ऱ्हस्वान्त असेल (म्हणजेच मुळात संस्कृतमध्येऱ्हस्वान्त असेल) तर ते पूर्वपद ऱ्हस्वान्तच लिहावे. दीर्घान्तअसेल तर दीर्घान्तच लिहावे.

• उदाहरणार्थ: बुद्धि -बुद्धिवैभव, लक्ष्मी -लक्ष्मीपुत्र.

साधित शब्दांनाही हाच नियम लावावा.

• उदाहरणार्थ: बुद्धि-बुद्धिमान, लक्ष्मी-लक्ष्मीसहित.

नियम ५.६संपादन करा

• 'विद्यार्थिन्, गुणिन्, प्राणिन्, पक्षिन्' या सारखे इन्-अन्त शब्द मराठीत येतात तेव्हा त्यांच्या शेवटी असलेल्या न् चा लोप होतो व उपान्त्य ऱ्हस्व अक्षर दीर्घ होते. परंतु हे शब्दसमासात पूर्वपदी आले असता (म्हणजेच समासातीलपहिला शब्द असता) ते ऱ्हस्वान्तच लिहावेत.
  • उदाहरणार्थ

विद्यार्थिमंडळ , गुणिजन, प्राणिसंग्रह, स्वामिभक्ती, पक्षिमित्र, योगिराज.

नियम ६संपादन करा

• ऱ्हस्व-दीर्घ नियम

मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ असेल तर त्याचा उपान्त्य (म्हणजेच शेवटच्या अक्षराच्या अलीकडचा) इकारकिंवा उकार ऱ्हस्व लिहावा.

• उदाहरणार्थ किडा, विळी, पिसू, इथे, निघो, फुगा, खुनी, सुरू, कुठे, उठो.
  • मात्र तत्सम शब्दांना हा नियम लागू नाही. तत्समशब्दातील उपान्त्य इकार किंवा उकार मुळाप्रमाणे ऱ्हस्व किंवा दीर्घ लिहावेत.
• उदाहरणार्थ: पूजा, गीता, अनुज्ञा, दक्षिणा

नियम ७संपादन करा

• ऱ्हस्व-दीर्घ नियम

नियम ७.१संपादन करा

मराठी अ-कारान्त शब्दाचे उपान्त्य इकार व उकार दीर्घलिहावेत.

• उदाहरणार्थ: कठीण, नीट, रतीब, विहीर, ऊस, चिरूट, तूप, मूल.

तत्सम(मुळात संस्कृत असलेल्या) अ-कारान्त शब्दांतील उपान्त्य इकार व उकार मुळ प्रमाणे ऱ्हस्व किंवा दीर्घलिहावेत.

• उदाहरणार्थ: गणित, विष, गुण, मधुर, दीप, न्यायाधीश, रूप, व्यूह

नियम ७.२संपादन करा

मराठी शब्दांतील अनुस्वार,विसर्ग,किंवा जोडाक्षर, यांच्या पूर्वीचे इकार व उकार सामान्यत: ऱ्हस्व लिहावेत.

• उदाहरणार्थ: चिंच, डाळिंब, भिंग, खुंटी, पुंजका, भुंगा, छि:, थु:, किल्ला, भिस्त, विस्तव, कुस्ती, पुष्कळ, मुक्काम.

परंतु तत्सम शब्दांत ते मुळाप्रमाणे ऱ्हस्व, किंवा दीर्घलिहावेत.

• उदाहरणार्थ: अरविंद, चिंतन, कुटुंब, चुंबक, नि:पक्षपात, नि:शस्त्र, चतू:सूत्री, दु:ख, कनिष्ठ, मित्र, गुप्त, पुण्य, ईश्वर, नावीन्य, पूज्य, शून्य.

नियम ८संपादन करा

• ऱ्हस्व-दीर्घ नियम

नियम ८.१संपादन करा

उपान्त्यी दीर्घ ई किंवा ऊ असलेल्या मराठी शब्दांचा उपान्त्य ई-कार किंवा ऊ-कार उभयवचनी सामान्यरूपांच्या वेळी ऱ्हस्व लिहावा.

• उदाहरणार्थ: गरीब-गरिबाला,गरिबांना,चूल-चुलीला,चुलींना.

अपवाद-दीर्घोपान्त्य तत्सम शब्द.

• उदाहरणार्थ:परीक्षा-परीक्षेला, परीक्षांना, दूत-दूताला, दूतांना.