लेखन कौशल्य

Monday 4 December 2017

भाषिक कौशल्य क्षमता :- लेखन

A. लेखनाचे महत्व :

१.अक्षर अविनाशी बनविण्याचे कार्य करण्याची क्षमता म्हणजे लेखन क्षमता होय.

२.लेखनाद्वारे भाव,विचाराची अभिव्यक्ती होते.

३.मराठी भाषा संस्कृतमधून आली आहे व तिचे लेखन उच्चारानुसार होते.

४.जीवनात यश संपादन करण्यासाठी लेखन कौशल्य असणे आवश्यक आहे.

B. लेखनाचे सर्वसामान्य उद्दिष्टे :

१.आत्माविष्कार : मनातील भावना,कल्पना,विचार,

लिखित स्वरुपात व्यक्त करणे .

२.प्रचार : आपले विचार, मत दुसऱ्यापर्यंत लेखनाद्वारे पोहचवणे .

३.मन:शांती : मनातील भावना लिहून मनाला शांतता होते.

४.सुसंस्कार : दुसऱ्याला आपले विचार वाचण्यास दिले असता त्या त्या व्यक्तीवर चांगले सुसंस्कार होतात.

C. लेखनातील शिक्षणातील उद्दिष्टे :

१.वहीवर योग्य रेखा आखणे .

२.लेखन व्याकरण शुध्द व समास पाडून करणे.

३.मुख्य मुद्द्याला अधोरेखा मारणे.

४.अक्षरावर शिरोरेषा मारणे.

D. लेखन सिध्दता व ती कोणत्या गोष्टीवर अवलंबून आहे:

१.पकड : हाताची बोटे व मनगटाच्या बळकटीत ३ से.मी.अंतरावर पेन धरावा .

२.आसनबंध : वि.वयानुसार व उंचीनुसार टेबल खुर्चा असाव्यात .

३.दृष्टी हस्त संयोजन : लेखन करतांना तेथे दृष्टी पोहचेल तिथे हात पोहचावा .

E. सुलेखन :

सुलेखन हे लेखनाचे बाह्यांग आहे.सुवाच्च ,वळणदार,

प्रमाणबद्ध व आकर्षक अक्षरात केलेले लेखन म्हणजे सुलेखन होय.

F. चांगल्या हस्ताक्षराचे वैशिष्टे :

१.लेखनातील स्पष्टता वळण व आकार.

२.दोन शब्द व अक्षरातील आंतर .

३.लेखन शुध्दता व लेखनातील गती.

४.लेखनाचे नियोजन .

५.लेखनातील मुद्याची गुंपण.

६.लेखनातील आटोपशीरपणा.

७.लेखनातील लक्ष अकृट करण्यासाठी वापर लेखन हे व्यक्ती मत्वाचे दर्पण आहे.

८.लेखनातील मुख्य मुद्याला अधोरेख करणे.

G. हस्ताक्षर सुधारण्याच्या पध्दती :

१.वर्णमालेचे तक्ते वापरावे.

२.शब्द पट्ट्या वापराव्यात .

३.चित्राचा वापर करावा उदा-गरुड ‘ग’

४.खादी फलकाचा वापर अक्षर काढण्यासाठी .

५.रेषा,गोल ,अर्धवर्तुळ ,कमान काढून अक्षर शिकवावे.

६.रंगीत खडूचा व रंगीत चित्राचा वापर करावा.

७.विद्यार्थाला वर्णमालेच्या वह्या बाजारातुन उपलब्धता करून देऊन प्रात्यक्षिक द्यावे.

८.हस्ताक्षर स्पर्धा घ्यावे.

H. अनुलेखन ,दृकलेखन ,श्रुतलेखन ,गतीलेखन :

१.अनुलेखन :फळ्यावरचे शिक्षकाचे पाहून लेखन करणे त्यास अनुलेखन म्हणतात.

२.दृकलेखन : शिक्षकाने स्वाध्याय दिल्यास त्या प्रश्नांचे उत्तर पाहण्यासाठी पुस्तकातील पाहून लेखन करणे त्यास दृक लेखन म्हणतात.

३.श्रुतलेखन :शिक्षकाचे एकूण लेखन करणे त्यास श्रुतलेखन म्हणतात .

४.गती लेखन :योग्य वेगाने लेखन करणे त्यास गती लेखन म्हणतात.

I. लेखनातील दोष किंवा उणीवा त्यावर उपाय:

१.खराब अक्षर :हस्ताक्षर सुधारण्याच्या पध्दती .

२.अनुचित गती :रोज श्रुत लेखन देणे.

३.अशुध्द लेखन :ऱ्हस्व दीर्घची ओळख करून देणे.

४.अनुचित शब्दप्रयोग :योग्य शब्द प्रयोग करणे.

J. लेखनासाठी योग्य साहित्य व साधनाची निवड :

१.कागद :एक रेषाची ,दोन रेघी,तीन रेषाचा कागद.

२.कागदाखाली धरावयाचा पुठ्ठा :फळी,

३.लेखन :बॉलपेन ,साईपेन ,पेन्सिल.

K. विविध लेखनाचे प्रकार :

१.निबंधलेखन .

२.पत्र लेखन.

३.कथा व संवाद लेखन .

४.संवाद लेखन .

५.कल्पना विस्तार.

६.सारांश लेखन.

७.दैनंदिनी लेखन.

८.अहवाल लेखन .

९.भावानुवाद.

१०.आकलन.

११.निवेदन .

१२.वार्तालेखन.

१.निबंध लेखनाचे प्रकार :

१.कथनात्मक निबंध :घटना,इतिहास,चारित्र्य ,कथायाचे अनुभव आपल्या शब्दात सांगणे त्यास कथनात्मक निबंध म्हणतात उदा-साने गुरुजी.

२.वर्णनात्मक निबंध :व्यक्ती वस्तु,स्थल,प्रसंग यांचे प्रकृती वर्णन करणे त्यास वर्णनात्मक निबंध म्हणतात .

उदा-माझी शाळा .

३.चारित्र्यात्मक निबंध :व्यक्ती ,पशु,पक्षी स्थलाचे चारित्र्य दर्शन मांडणे त्यास चारित्र्यात्मक निबंध म्हणतात.

उदा-माझा आवडता नेता.

४.कल्पना प्रधान निबंध :आपल्या मनातील कल्पना ,भावना,विचार मांडणे त्यास कल्पना प्रधान निबंध म्हणतात .

उदा-मी पंतप्रधान झाली तर .....

५.रसग्रहण निबंध :कथा ,कविता,कादंबऱ्या ,वाचुन निबंध लेखन करतात त्यास रसग्रहणात्मक निबंध म्हणतात .

उदा-माझे आवडते पुस्तक .

२.पत्र लेखनाचे प्रकार व त्यातील आवश्यक गोष्टी :

१.व्यक्तिगत (घरगुती पत्र )

२.व्यावसायिक (कार्यालयीन पत्र )

३.बातमीपत्र .

त्यातील आवश्यक गोष्टी :

१.स्थळ व तारीख :पत्राच्या उजव्या बाजूला कोपऱ्यात लिहावी.

२.मायना (शीर्षक) :ज्याला पत्र लिहिण्याचे आहे त्यासंबधी 

उदा-तीर्थस्वरूप ,प्रिय.

३.आशय (कलेवर ): यात पत्र लिहिण्याचा मुख्य उद्देश लिहिणे आवश्यक आहे.

४.शेवट (समाप्ती ): आपले स्वताचे पत्र पाठवणाराचे नाव लिहावे उदा-तुझा मित्र .

५.पत्ता : ज्याला पत्र पाठवायचे त्याचा पत्ता लिहणे आवश्यक आहे.

३.कथा लेखन :

१.कथा लेखन मुद्याच्या साह्याने करावे.

२.कथेतील घटना तंतोतंत डोळ्या समोर उभी करणे .

३.कथेतील पात्राची व्यक्तीरेखा व स्वभाव रेखा .

४.कथा सांगणे व कथेतील योग्य शीर्षक देणे.

४.संवाद लेखन :

१.व्यक्ती समोरा-समोर बोलत आहे असे लेखन करणे.

२.दोन व्यक्तीचे भावना,कल्पना,विचार लेखनाद्वारे प्रगट करणे.

५.कल्पना विस्तार :

१.कल्पनेचे आकलन होणे आवश्यक आहे.

२.कल्पना,फुलुन,ती पटून देता यावी .

३.सोपी समर्पक उदाहरणे देणे.

४.निबंधापेक्षा कमी ओळीत कल्पना विस्तार असावा.

६.सारांश लेखन :

१.कल्पना विस्ताराच्या उलट प्रकार आहे.

२.गद्य /पद्य १/३ सारांश लिहावा लागतो.

३.पण सर्व मुद्दे यायला हवे.

४.आपल्या शब्दात लेखन करणे.

७.दैनंदिनी लेखन :

१.व्यक्तीने स्वतः स्वतःच्या मनाशी साधलेला संवाद म्हणजे दैनंदिनी होय.

२.दैनंदिनी कामाच्या नियोजनाला यशाशक्ती म्हणतात.

३.रोजच्या व्यवहारात आपण केलेली कार्य लिहून ठेवणे.

४.दैनंदिनीत दिनांक, वार, महिना लिहून ठेवणे.

८.अहवाल लेखन :

१.शाळेत झालेले विविध कार्यक्रमाचा आढावा मोजक्या शब्दात विद्यार्थी आपल्या वहीत लिहून ठेवतात.

२.महत्वाचे मुद्दे गाळू नये.

३.महत्वाच्या व्यक्ती ,घटना याची नोंद ठेवणे.

४.दिनांक ,वार ,महिना लिहिणे.

९.भावानुवाद:

१.मराठीचे इंग्रजीत रुपांतर करणे.

२.इंग्रजीतील लेखनाचे मराठीत रुपांतर करणे.

१०.आकलन :

लेखक त्याची भावना,विचार कल्पना,त्याच्या लेखनाद्वारे व्यक्त करत असतो ती आपण वाचून मनाने लेखन करणे त्यास आकलन म्हणतात.

११.निवेदन :

आपल्या तक्रारी ,सूचना,मागण्या वरिष्ठ अधिकाऱ्या समोर मांडण्यासाठी निवेदन लेखन करावे लागते.

१२. वार्तालेखन :

वर्तमान पत्रात कविता,कथा,सुविचार व परिसरातील घटना लिहून पाठवणे त्यास वार्तालेखन म्हणतात.

L. शैलीयुक्त लेखनाची वैशिष्टे :

१.शैली हा लेखनाचा प्राण आहे.

२.अनुभवाशी एक निष्ठ असलेले लेखन म्हणजे शैलीयुक्त लेखन होय.

३.समर्पक शब्द योजना असावी .

४.प्रवाह व लयबध्दता असावी.१३.रसास्वाद परीक्षण (रसग्रहण लेखन )एखाद्या कविचे किंवा पद्य काव्याचे परीक्षण करतांना लक्षात घ्यावयाच्या गोष्टी :

१.शब्द सौदर्य .

२.अर्थ सौदर्य .

३.भाव सौदर्य.

४.कल्पना सौदर्य.

५.अलंकार सौदर्य .

६.विचार सौदर्य .

M. लेखन मूल्यमापन करण्याचे साधने : 

परीक्षा 

1. निरीक्षण : १.अक्षराचे वळण. २.शुध्द लेखन.

2. लेखी परीक्षा : १. दीर्घोत्तरी प्रश्न . २.लघुत्तरी प्रश्न . ३.वस्तुनिष्ठ प्रश्न .

3. प्रात्याक्षिके : १.हस्ताक्षर स्पर्धा, २. वैयक्तिक नोंदी, ३. प्रासंगिक नोंदी, ४. पडताळा सूची