परिचय - प्रकाश नारायण मोगले (१९६२)
हिंगोली जिल्ह्यातील सिरला या गावी जन्म. बुद्ध-फुले-शाहू-आंबेडकर यांच्या विचाराने प्रभावित झालेले आंबेडकरी चळवळीतील सक्रिय कार्यकर्ते. सामाजिक विषमता, अंधश्रद्धा, धर्मांधता नष्ट करण्यासाठी लेखन करणारे पुरोगामी विचाराचे कवी. परिवर्तनवादी मूल्यविचारांना प्रमाण मानून विज्ञानवाद, प्रयत्नवाद रुजविणारे लेखन त्यांनी केले. 'दंभस्फोट', 'युद्ध अटळ आहे' हे नावाजलेले काव्यसंग्रह. 'कावस', 'धम्मद्रोही', 'धम्मद्रोही आणि धम्मधर', 'दिशा' हे कथासंग्रह. 'समाजद्रोही उच्चभ्रूची दलित आत्मकथने' 'समकालीन आंबेडकरवादी साहित्य प्रवृत्ती आणि प्रदूषणे', 'आम्हा घरी धन', 'सोयरे सांगाती' हे समीक्षाग्रंथ. 'निर्दालन कंटकांचे', 'डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि दलितेतर सहकारी' हे वैचारिक ग्रंथ प्रकाशित. तसेच त्यांनी विविध वाङ्मयप्रकारांतून महत्त्वाचे लेखन केले आहे.
गो. नी. दांडेकर कथालेखन पुरस्कार, यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक येथील बाबूराव बागूल कथालेखन पुरस्कार, शब्दरंजन काव्यपुरस्कार, काव्यसाधना पुरस्कार, सावित्रीबाई फुले काव्य पुरस्कार हे सन्मानाचे पुरस्कार प्राप्त झाले आहेत. विद्रोह, अंतस्थ प्रेरणा, सामाजिक चिंतन, अस्मितेसाठी लढा हे त्यांच्या काव्याचे विशेष आहेत.
या कवितेत कवीने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या समतावादी विचारांची ओळख समाजाला करून दिली असून, मानवी जीवनाच्या उत्कर्षासाठी त्यांनी केलेल्या सामाजिक संघर्षाचा आढावा घेतला आहे. जातीय विषमता नष्ट करण्यासाठी बौद्ध तत्त्वज्ञान किती मोलाचे आहे, हा विचार यामधून प्रकट झाला आहे. प्रस्तुत कविता त्यांच्या
'युद्ध अटळ आहे' या कवितासंग्रहातून घेतलेली आहे.
शिल्पकार ऐसा
शिल्प ते महान
होणार ना कोणी
दिलेस आकार
गावकुसादूर
झालात माउली
भंगले पाषाण
कोरलेस
ऐसा शिल्पकार
दगडांना
नसे कोणी वाली
दुबळ्यांची
सापाला गा दूध ना देती भाकर
मुंगीला साखर माणसाला
दीनदलितांची पाडलीस वेस
लढवली केस भेदांची बा
गुलामांच्या तुम्ही भिंती पाडियेल्या
बेड्या तोडियेल्या तुरुंगाच्या
भुके कंगालांना दिलीत शिदोरी
धरून उदरी धम्माची गा
मुके बहिरेही लिहू लागलेत
बोलू लागलेत व्यथाकथा
धम्मविचारांचा पाजुनिया तान्हा
चवदार पान्हा रक्षियेला
धम्मक्रांती ऐसी उन्नतीचा गाभा
केली तुम्ही बाबा सापडला
(ही कविता डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना समर्पित स्तुतीकविता आहे. कवी त्यांना मानवतेचा शिल्पकार म्हणतो. त्यांच्या कार्यामुळे समाजातील दीनदलितांना आवाज, अधिकार आणि उभारी मिळाली — याचे भावपूर्ण वर्णन इथे आहे.
सविस्तर भावार्थ
शिल्पकार असा, शिल्प ते महान
कवी म्हणतो —
बाबासाहेब हे फक्त व्यक्ती नव्हते,
ते मानवतेचे शिल्पकार होते.
त्यांनी दगडासारख्या कठोर, जड समाजमनाला आकार दिला
आणि त्याचे सुंदर, न्यायमय रूप घडवले.
गावकुसादूर झालात माऊली
ते समाजाच्या काठावर असलेल्या —
वंचित, बहिष्कृत, अस्पृश्य लोकांच्या माऊली झाले.
शांत, प्रेमळ मातेसारखे त्यांनी दयाळुपणे उभे राहिले.
भंगले पाषाण, कोरलेस असा शिल्पकार
समाज पाषाणासारखा कठीण होता,
अस्पृश्यतेच्या शतके-शतकांच्या परंपरेत बंदिस्त.
बाबांनी हा दगड फोडून
समतेचे, स्वाभिमानाचे शिल्प कोरले.
दगडांना नसे कोणी वाली
म्हणजे —
गरीब, वंचित, दीनदलितांचे
पूर्वी कोणी रक्षणकर्ते नव्हते.
लोकांनी त्यांना दगडासारखे निर्जीव मानले.
बाबासाहेब त्यांचे वाली बनले.
दुबळ्यांची, सापाला दूध… मुंगीला साखर…
समाजात नेहमी शक्तिशालींसाठी सुविधा,
तर दुर्बलांना काहीच नाही.
सापाला दूध म्हणजे शक्तिशालींचे लाड;
मुंगीला साखर म्हणजे छोट्यांचे छोट्या हक्कावर समाधान.
बाबांनी हे अन्याययुक्त संबंध मोडले.
दीनदलितांची पाडलीस वेस, लढवली केस भेदांची
बाबांनी
जातभेदांची कुंपणे पाडली
दलितांना हक्क, शिक्षण, कायदा, प्रतिष्ठा दिली
भेदाच्या लढाईला दिशा दिली
गुलामांच्या भिंती पाडियेल्या, बेड्या तोडियेल्या
शतकानुशतकांची मानसिक गुलामी,
समाजाची बंदिवान व्यवस्था —
बाबांनी ती संपवली.
स्वातंत्र्य, स्वाभिमान आणि अधिकार दिला.
भुके कंगालांना दिलीत शिदोरी
सामान्य माणसांना
ज्ञानाची, अधिकारांची, जगण्याची
शिदोरी आणि उभारी दिली.
धम्माची ओंजळ — चवदार पान्हा
बाबांनी बौद्ध धम्म दिला —
शांततेचा, करुणेचा, समतेचा मार्ग.
धम्म म्हणजे
मुक्तीचा पवित्र पान्हा —
जीवन सुधारण्याचा, आत्मसन्मानाचा जलस्रोत.
मुके बहिरेही लिहू- बोलू लागले व्यथा
पूर्वी आवाज नसलेले लोक —
संवेदना, अभिव्यक्ती, हक्क, विचार
सगळे जागे झाले.
लोक
लिहू लागले,
बोलू लागले,
न्याय मागू लागले.
धम्मक्रांती ऐसी — उन्नतीचा गाभा
बौद्ध धर्म स्वीकारून
मानवतावादी क्रांती झाली — धम्मक्रांती
जी केवळ धार्मिक नव्हे,
सामाजिक, नैतिक, बौद्धिक उन्नती होती.
केली तुम्ही बाबा — सापडला
शेवटी कवी म्हणतो —
आम्हाला आमचा मार्ग सापडला,
कारण बाबासाहेब आम्हाला मिळाले.
हा कृतज्ञतेचा शिरसाष्टांग नमस्कार आहे.
🌟 निष्कर्ष
ही कविता बाबासाहेब आंबेडकर यांचे स्तवन असून,
त्यांनी वंचितांना दिलेल्या स्वाभिमान, विचार, हक्क, आणि मानवतेच्या क्रांतीचे गौरवगीत आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा