परिचय - महात्मा जोतीराव गोविंदराव फुले (१८२७-१८९०)
सत्यशोधक समाजाचे संस्थापक, महाराष्ट्रातील कृतिशील थोर समाजसुधारक. बहुजन समाजासाठी शिक्षणाची दारे खुली करणारे शिक्षक. स्त्री शिक्षणाचे जनक, अनिष्ट रूढी-प्रथा, परंपरा यांच्याविरुद्ध बंड पुकारणारे विचारवंत, शेतकऱ्यांचे कैवारी, शूद्रांसाठी लढणारे, शिक्षणप्रसारासाठी 'हंटर आयोगा' समोर साक्ष देणारे, अबला स्त्रियांना आधार देणारे म. जोतीराव फुले हे कर्तेसुधारक होते. स्वातंत्र्य, समता, बंधुता व न्याय या मूल्यांचे पुरस्कर्ते. सामाजिक परिवर्तनासाठी क्रांतिकारी लेखन.
'गुलामगिरी', 'ब्राह्मणांचे कसब', 'शेतकऱ्याचा असूड', 'सार्वजनिक सत्यधर्म', 'इशारा' इत्यादी ग्रंथांचे लेखन केले. 'तृतीय रत्न' हे नाटक. 'शिवाजीचा पवाडा', 'अखंड' इ. काव्यात्मक लेखन. अविद्येमुळे आपण प्रचंड दुःख भोगतो, हे दुःख दूर सारायचे असेल तर शिक्षणाशिवाय तरणोपाय नाही, हे समाजासमोर त्यांनी प्रभावीपणे मांडले. दुःख-दारिद्र्याची अभिव्यक्ती, शोषणव्यवस्थेला विरोध, आत्मभानाचे विचार, स्पष्टता व परखडपणा इ. विशेष त्यांच्या लेखनातून दिसून येतात.
प्रस्तुत 'अखंडा'तून सत्याचे सामर्थ्य अधोरेखित झाले आहे. सत्य वर्तन व आचरण केल्याशिवाय मानव या जगात सुखी समाधानी होणार नाही. मानवी जगण्यामध्ये सत्यवादीपणा असेल, तर दांभिकपणा, कुप्रथा, धूर्तपणा दूर होऊन समाजामध्ये शांतता नांदेल, हा आशावाद या अखंडातून व्यक्त होतो.
प्रस्तुत कविता महात्मा फुले यांच्या सार्वजनिक सत्यधर्म या ग्रंथातून घेतलेली आहे.
।। सत्य सर्वांचें आदी घर ।। सर्व धर्मांचें माहेर ।।
।। जगांमाजीं सुख सारें ।। खास सत्याचीं तीं पोरें ।।१।।
।। सत्य सुखाला आधार ।। बाकी सर्व अंधकार ।।
।। आहे सत्याचा बा जोर ।। काढी भंडाचा तो नीर ।।२।।
।। सत्य आहे ज्याचें मूळ ।। करी धूर्ताची बा राळ ।।
।। बळ सत्याचें पाहुनी ।। बहुरुपी जळे मनीं ।।३।।
।। खरें सुख नटा नोव्हे ।। सत्य ईशा वर्जू पाहे ।।
।। जोती प्रार्थी सर्व लोकां ।। व्यर्थ डंभा पेटूं नका ।।४।।
ही महात्मा फुले यांच्या अखंड वाणीतील ओवी "सत्य" या तत्त्वाच्या सार्वभौमिक शक्तीचा गौरव करते.
यात सत्याचे स्वरूप, त्याची शक्ती, आणि असत्यावर त्याचा अंतिम विजय कसा असतो हे सांगितले आहे.
ओवीतील प्रत्येक चरणाचा अर्थ पाहूया.
ओळी १
।। सत्य सर्वांचें आदी घर ।। सर्व धर्मांचें माहेर ।।
।। जगांमाजीं सुख सारें ।। खास सत्याचीं तीं पोरें ।।
अर्थ:
सत्य हे सर्वांचे मूळ आहे.
कोणताही धर्म असो — त्याचे मूळ, त्याचे माहेर, त्याचा उगम सत्यातच आहे.
जगातले सर्व खरे सुख हे सत्याचीच अपत्ये आहेत.
म्हणजेच, आनंद, शांतता, विश्वास — हे सर्व सत्यातून उगम पावतात.
ओळी २
।। सत्य सुखाला आधार ।। बाकी सर्व अंधकार ।।
।। आहे सत्याचा बा जोर ।। काढी भंडाचा तो नीर ।।
अर्थ:
सत्य हे सुखाचे खरे आधार आहे.
जिथे सत्य नाही तिथे फक्त अज्ञान आणि अंधार आहे.
सत्याची शक्ती अपरंपार आहे — ते खोट्याचा, फसवणुकीचा, दिखाऊपणाचा निःपक्षपातीपणे भंडाफोड करते.
खोट्याच्या थरांना सत्य दूर करून टाकते.
ओळी ३
।। सत्य आहे ज्याचें मूळ ।। करी धूर्ताची बा राळ ।।
।। बळ सत्याचें पाहुनी ।। बहुरुपी जळे मनीं ।।
अर्थ:
ज्यांच्या जीवनात सत्य मूळ तत्व आहे, ते धूर्त आणि कपटी लोकांना जाळतात — म्हणजे त्यांची फसवणूक उघड करतात.
सत्याच्या बळाने, सदाचाराने वागणारा माणूस जबाबदारीने पुढे जातो.
हे पाहून खोटारडे, बहुरूपी (वेषांतर करणारे, ढोंगी) माणसांच्या मनात जळफळाट निर्माण होतो.
ओळी ४
।। खरें सुख नटा नोव्हे ।। सत्य ईशा वर्जू पाहे ।।
।। जोती प्रार्थी सर्व लोकां ।। व्यर्थ डंभा पेटूं नका ।।
अर्थ:
खऱ्या अर्थाने सुखी होण्यासाठी ढोंग करणाऱ्याला जागा नाही.
जो मनुष्य सत्याचा उपासक आहे, देवासारखे सत्य मानतो, तो खऱ्या अर्थाने शांततेला पोहोचतो.
सर्व लोकांनी सत्याची प्रार्थना करावी, त्याचे पालन करावे.
व्यर्थ ढोंग, अंधश्रद्धा, दिखाऊ पूजा यांना पेटवू नये — त्यांना प्रोत्साहन देऊ नका.
सत्याच्या प्रकाशात जगणे हेच खरे धार्मिक जीवन आहे.
संपूर्ण ओवीचा सामूहिक संदेश
सत्य हे सर्व जीवांचे मूळ आहे
सत्याशिवाय सुख नाही
सत्य असत्याचा नाश करते
सत्याची शक्ती पाहून खोटारडे घाबरतात
ढोंग, पाखंडीपणा, दिखावा — हे सर्व व्यर्थ
खरा धर्म म्हणजे सत्याचे आचरण
फसवे आडंबर नव्हे, तर सत्यात पवित्रता आहे
महात्मा फुले सांगतात की धर्म म्हणजे पूजा नव्हे — मानवीयता, सत्य, न्याय यांची कास धरणे.
थोडक्यात, भावार्थ
ही वाणी आपल्याला सांगते:
सत्याचा मार्ग अवघड असू शकतो,
पण त्यातच खरे सुख आणि ईश्वरत्व आहे.
खोटेपणाला आणि ढोंगाला सत्यापुढे टिकाव नाही.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा