कवींचा परिचय - जगदीश माधवराव कदम (१९५३)
मराठीतील प्रसिद्ध कवी, कादंबरीकार, नाटककार, समीक्षक, लेखक म्हणून परिचित. शेतकरी जीवन, त्यांचे सुख-दुःख हे त्यांच्या लेखनाचे आस्थेचे विषय आहेत. 'रास आणि गोंडर', 'झाडमाती', 'नामदेव शेतकरी', 'गाव हाकेच्या अंतरावर', 'ऐसी कळवळ्याची जाती' हे काव्यसंग्रह प्रसिद्ध. 'मुडदे', 'आखर', 'मुक्कामाला फुटले पाय' हे कथासंग्रह. 'गाडा', 'ओले मूळ भेदी' ह्या कादंबऱ्या. 'बुडत्याचे पाय खोलात', 'वडगाव लाईव्ह' ही नाटके. 'सहयात्री', 'खपरेली घर' हे ललित लेखन. 'साहित्य आकलन आणि आस्वाद' या समीक्षाग्रंथाचे लेखन. 'महात्मा ज्योतीबा फुले', 'महात्मा गौतम बुद्ध' हे चरित्रपर ग्रंथ. 'गांधी समजून घेताना' हा वैचारिक ग्रंथ त्यांनी लिहिला आहे.
महाराष्ट्र राज्य उत्कृष्ट वाड्मयनिर्मितीसह अनेक प्रतिष्ठित संस्थांच्या पुरस्कारांनी सन्मानित. गंगापूर येथे संपन्न झालेल्या ४३व्या मराठवाडा साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद भूषविले. त्यांच्या साहित्याचा कन्नड, हिंदी भाषेत अनुवाद झाला आहे. ग्रामीण जीवनवास्तव, कृषिसंस्कृतीचे दाहक भावविश्व, बदलते ग्रामजीवन, शोषित-कष्टकरी स्त्रियांचे चित्रण इ. त्यांच्या काव्यलेखनाचे विशेष आहेत.
कृषिप्रधान देशातील शेतकरी जीवनाची पडझड व त्यामागील कारणमीमांसा या कवितेत कवीने अतिशय वास्तवपणे प्रकट केली आहे. तसेच शेतकऱ्यांच्या श्रमाचा, दुःखभोगांचा विचार या व्यवस्थेने केला पाहिजे, ही अपेक्षा कवीने व्यक्त केली आहे.
बेभरवशाचे जगणे
ज्याच्या माथी
तो शेतकरी !
गोचिडासारखा
चिकटून बसतो मातीला
तो शेतकरी !
फरक एवढाच की,
गोचीड रक्ताचा असतो लालची;
आणि मातीला असतो घामाचा लळा !
निथळत्या घामाने मातीला न्हाऊ घालत आलाय तो पिढ्यान्पिढ्या कष्टांची तमा नाही, निष्ठांना कमी नाही; मग सैद्धांतिक पातळीवर का नाही मांडला जात त्याचा पुनःपुन्हा मोडून पडणारा मांडव ? का लढली जाते लढाई एकतर्फी, एकपाती ?
ज्यांच्या हातात शस्त्र नाही आणि शास्त्रही नाही अशांचा इतिहास रचला जातो पराभुतांच्या प्रदेशात.
कालांतराने सांगावे लागेल इथल्या मातीला; तिला जीवापेक्षाही जीव लावणारा देह इथेच राहत होता.
यापेक्षा वेगळी नाहीच इथल्या कास्तकारांची सत्यकथा.
ही कविता शेतकऱ्याच्या संघर्षमय, असुरक्षित आणि बेभरवशाच्या आयुष्याचे अत्यंत वेदनादायी पण सत्य चित्रण आहे. कवीने कृषीप्रधान भूमीतील शेतकरी हा केंद्रबिंदू ठेवून त्याच्या वेदना, पराभव, अस्तित्वयुद्ध आणि समाजातील दुर्लक्षित स्थान उलगडले आहे.
✅ सविस्तर भावार्थ
"बेभरवशाचे जगणे ज्याच्या माथी तो शेतकरी!"
शेतकऱ्याचे जीवन पूर्णतः अनिश्चित, अस्थिर आणि नशिबावर अवलंबून आहे.
आयुष्याची सर्वात मोठी जोखीम — त्याच्या माथीच आहे.
"गोचिडासारखा चिकटून बसतो मातीला तो शेतकरी !"
शेतकरी मातीशी इतका जोडलेला की तिला सोडूच शकत नाही.
त्याचे आयुष्य, अस्तित्व, श्वास — सर्व मातीशी जोडलेले.
गोचीड ही उपमा लावली असली तरी
फरक पुढे स्पष्ट होतो —
शेतकरी शोषक नाही, अर्पण करणारा आहे.
"गोचीड रक्ताचा असतो लालची; आणि मातीला असतो घामाचा लळा !"
गोचीड इतरांच्या रक्तावर जगतो;
पण शेतकरी स्वतःचा घाम मातीत झिरपवतो.
म्हणजे:
शोषण करणारा तो नाही;
त्याच्यावरच शोषण होत असतं.
मातीला त्याचा घाम प्रिय आहे
तो घामच शेतीला जीवदान देतो.
"निथळत्या घामाने मातीला न्हाऊ घालत आलाय तो पिढ्यान्पिढ्या"
संघर्ष, कष्ट, श्रम —
पिढ्या बदलल्या पण शेतकऱ्याचे काम आणि दु:ख तसेच राहिले.
"कष्टांची तमा नाही, निष्ठांना कमी नाही;"
त्याच्यात कष्ट करण्याची क्षमता अमाप,
आणि जमिनीशी, कर्तव्याशी निष्ठा निरंतर.
"मग सैद्धांतिक पातळीवर का नाही मांडला जात त्याचा पुनःपुन्हा मोडून पडणारा मांडव?"
समाज, धोरणकार, चर्चासत्रे —
सगळीकडे मोठमोठे विषय येतात, पण
शेतकऱ्याची समस्या, तो मोडून पडणारा संसार —
कधी चर्चेत येत नाही.
मांडव मोडतो — संसार मोडतो
पण त्याची दखल घेतली जात नाही.
"का लढली जाते लढाई एकतर्फी, एकपाती?"
शेतकरी एकटाच लढतो — निसर्गाशी, बाजाराशी, नितीमत्तेशी, कर्जाशी, नशिबाशी.
त्याला साथ, आधार कुणी देत नाही.
"ज्यांच्या हातात शस्त्र नाही आणि शास्त्रही नाही अशांचा इतिहास पराभुतांच्या प्रदेशात."
शेतकरी साधा असतो —
त्याच्याकडे शस्त्रही नाही आणि शिक्षण, तांत्रिक ताकद (शास्त्र)ही नाही.
इतिहासात शक्ती असलेल्यांचे नाव राहते,
दुर्बळांची कथा — पराभवाच्या पानात दडते.
"कालांतराने सांगावे लागेल मातीला; तिला जीवापेक्षाही जीव लावणारा देह इथेच राहत होता."
या भूमीवर असा मनुष्य जगला
ज्याने मातीला देव मानलं,
तिला जीवापेक्षा अधिक महत्व दिलं.
एक दिवस मातीच सांगेल —
की तिला प्रेम करणारा, तिच्यावर मरमिटणारा शेतकरी इथे होता.
हा एक शोकगीत आहे, पण त्यात अस्मिता आहे.
"यापेक्षा वेगळी नाहीच इथल्या कास्तकारांची सत्यकथा."
कवी अंतिम सांगतो —
ही एक व्यक्तीची गोष्ट नाही.
ही इथल्या प्रत्येक शेतकऱ्याची वास्तवकथा आहे.
🌾 थीम / संदेश
शेतकऱ्याचे जीवन म्हणजे अटळ संघर्ष
श्रम असूनही मान्यता नसणे
मातीशी असलेली पवित्र नाळ
शोषण, अन्याय आणि दुर्लक्ष
इतिहासात न नोंदणारा महान त्याग
🌟 भावछटा
वेदना
कडवट सत्य
श्रमाची पवित्रता
सामाजिक टीका
असहायता आणि गौरव
ही कविता शेतकऱ्याला वेदनेचा राजा म्हणून उभं करते —
ज्याच्या मुकुटात दुःख, मेहनत आणि मातीची सुवास आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा